Digibron.nl, De �Vrienden van Dr. H.F. Kohlbrugge� (2024)

De organisatie

Het bekende orgaan van de Kohlbrugge-vrienden, Kerkblaadje, werd jarenlang geredigeerd door ds. D. van Heijst. Later is dr. W. Aalders erbij gekomen, die volgens dr. H. Klink een zeer werkzaam aandeel in het blad gehad heeft. Binnen de kring van Vrienden van Kohlbrugge vond men echter dat het omwille van de toekomst van het blad een goede zaak was de verantwoordelijkheid daarvoor onder te brengen in een stichting. Zo was het Kerkblaadje niet langer een particuliere uitgave, maar kwam het onder verantwoordelijkheid van de stichting. Er zijn twee organisaties: het stichtingsbestuur en de redactie.

Deze twee horen bij elkaar: de redactie bestaat uit een deel van de leden van het stichtingsbestuur, terwijl omgekeerd het stichtingsbestuur wordt gevormd door de redactie plus nog een aantal mensen. Het gaat daarbij om de persoon en het werk van Kohlbrugge, maar niet alleen om hem. De naam Kohlbrugge heeft een bepaalde gevoelswaarde, maar er is geen sprake van slaafse navolging of reproductie. Het is de verdienste van dr. Aalders geweest om Kohlbrugge juist in een breder raam te plaatsen, namelijk in die van het Réveil. Wij richten ons op de kerk van de Reformatie en van het Réveil, met een bijzondere liefde tot Kohlbrugge. Zo kan het doel van de stichting worden geformuleerd.

Kohlbrugge en het Reveil

De Vrienden van Kohlbrugge willen het gedachtegoed van Kohlbrugge in het perspectief van kerk en cultuur plaatsen. Dr. Aalders heeft Groen van Prinsterer naast Kohlbrugge gezet en daarmee ook de betekenis van vragen rond de geschiedenis, de staat en samenleving naar voren gebracht. Hij wilde Kohlbrugge actualiseren zoals die door het Réveil is gekleurd. Dot is tot op de dag van vandaag het doel van de vereniging. Het mooie is dat de term 'vrienden'ook een Réveil-uitdrukking is. Kohlbrugge wordt vaak eenzijdig geplaatst tegen de achtergrond van de Nadere Reformatie, maar we moeten hem vooral zien binnen het kader van de geestelijke opwekkingsbeweging van de negentiende eeuw, de tijd na de Franse Revolutie met alle geestelijke, kerkelijke en maatschappelijke vraagstukken die zich voordeden.

Kritisch stond hij tegenover de Réveilvroomheid. Hij wist zich vooral verwant met de Reformatie. Zijn lutherse inslag heeft hij nooit verloochend, maar wat zijn prediking betreft heeft hij zich vooral door de gereformeerde traditie laten beïnvloeden. Hij is meer gereformeerd dan Luthers. Dat blijkt ook uit het feit dat de gemeente in Eiberfeld niet alleen 'reformiert' heette, maar ook de klassieke belijdenissen en formulieren van de Nederlandse Kerk der Reformatie als de hare had. En niet die van de Lutherse kerk. Wat heeft de Heidelbergse Catechismus veel voor Kohlbrugge betekend, tot op zijn sterfbed toe! Het Réveil is overigens ook een meerstromenland. Daaronder vielen ook de visies van Bilderdijk en de Amsterdamse kring, waarmee Kohlbrugge goed bekend was.

Kohlbrugge stond op gespannen voet met nogal wat opvattingen die in het Réveil werden aangehangen, vooral van die van Da Costa, maar we mogen hem niet lospellen uit de cultuur waarin hij leefde.

Hij ging een eigen weg, ook nadat hij in de Hervormde Kerk als lid geweigerd was en in Duitsland een gemeente opbouwde. Maar ook daar moeten we hem plaatsen in het kader van het Réveil. Kohlbrugge had vele goede contacten met ds. G.D. Krummacher, met de familie Von der Heydt, met vele anderen en naderhand ook met zijn collega's in Eiberfeld. Het leven van Kohlbrugge was doortrokken van een persoonlijk doorleefd geloof, een persoonlijke vroomheid die ook naar buiten wilde treden. Dat is het kenmerk van het Réveil geweest: de actualisering van het geloof in kerk en maatschappij.

Beproevingen en leed

Kohlbrugge is te typeren als een door velen miskend predikant. Hij heeft veel moeite en verdriet gekend: het faillissem*nt van het bedrijf van zijn vader, de controverse rond zijn proefschrift, de weigering om toegelaten te worden als lid in de Hervormde Kerk, de dood van zijn jonge vrouw, Cato Engeibert, terwijl ook zijn tweede echtgenote, de baronesse Van Verschuer hem is voorgegaan. Hij heeft een broer aan wie hij erg gehecht was verloren, zijn volwassen zoon Jacob en zijn dochter Anna, die getrouwd was met professor Eduard Böhl. Aanvankelijk werd hij gesteund door zijn Réveil-vrienden, maar hi| raakte de meesten van hen kwijt door zijn preek over Romeinen 7, over de beroemde komma Het was een leven vol diepe beproevingen.

Kohlbrugge is vaak niet begrepen. Hij heeft een enorme nadruk gelegd op de vreemde gerechtigheid die vast ligt bij God. Hij heeft dat zo sterk naar voren gebracht dat het voor velen vervreemdend ging werken, terwijl anderen er een mateloze troost in vonden.

Hij keerde zich vooral tegen de eigenwilligheid van de mens om zich een Gode welgevallige vroomheid op te richten buiten de gestalten die God in Woord en sacramenten heeft geschonken. Dat heeft hem ook kritisch doen reageren naar christelijke verenigingen en scholen, niet als zodanig maar omdat hij zag dot hierin het gevaar schuilt dat de mens hierdoor zijn gerechtigheid probeert op te richten. In die tijd was men, mede als gevolg van de invloed van het Reveil, maar ook vanwege de heersende tfieologie al erg gauw bang voor antinomianisme. Kohlbrugge is echter het meest door deze beschuldiging geraakt De wet stond bij hem als een paal boven water God handhaaft Zijn wet nadrukkelijk. Daarvan wilde Kohlbrugge nooit iets afdoen. De kritiek van Da Costa heeft hem ook diep gegriefd. Zoals God volmaakt is, zo is Zijn wet dat ook. Daarom moeten wij ons niet verbeelden dat we de wet of een deel van haar werkelijk kunnen vervullen De wet verdoemt de zondaar, terwijl de gelovige haar in Christus vervuld weet en haar lief heeft om 'm de vervulde wet te wandelen'.

De Afscheiding

Kohlbrugge staat bekend om zijn negatieve oordeel over de Afscheiding Toch is enige nuancering op hoor plaats. Wellicht stond hij daar toch in de loop der jaren niet zo scherp tegenover stond als vaak is verondersteld. Als je ziet hoe Groen van Prinsterer ondanks zijn hervormd-zijn opkwam voor de afgescheidenen, kon Kohlbnjgge daar in zijn hart begrip voor hebben. Hij was vooral beducht voor een kerkje van gelijkgezinden. Het is God Die Zijn kerk in stand houdt Dat hoeven wij niet te doen. We moeten hem niet alleen vastpinnen op die bekende uitspraak dat de Afscheiding als een zaak die in het vlees begonnen en voleindigd is. Het is de vraag of hij zijn hele leven gebleven is bij zijn aanvankelijk zo radicale oordeel over de Afscheiding. En ook daarin hoeven we hem niet slaafs te volgen. Groen ging ook niet mee met de Afscheiding maar zijn oordeel was toch milder Hij was immers ook een 'advocaaf van de afgescheidenen l En stond Kohlbrugge's eigen gemeente ook niet terzijde van de landskerk^

Kohlbrugge radicaal?

Kohlbrugge keerde zich vooral tegen het optimistische Verlichtingsklimaat, de gedachte van een maakbare samenleving. Hij zag daarin dat de mens zich vertieeldt zijn eigen gerechtigheid op te richten Daarom roept hij op tot Christus, Die de wet volbracht heeft en Zijn eigen gerechtigheid bevestigt Maar men merkt dat de oudere Kohlbrugge, bij voorbeeld in zijn preken over Handelingen niet meer dot 'scherpe' heeft van de jonge Kohlbrugge. Hij is niet op een ander spoor overgegaan, maar je proeft meer mildheid Het pastorale, dat hij altijd heeft gehad, is nog bezonkener, nog meer overheersend geworden Hij hechtte grote waarde aan de Heidelbergse Catechismus voor de persoonlijke vroomheid. Het radicale genadekarakter in Christus is nooit weg, maar Kohlbrugge is tegelijk altijd zeer pastoraal geweest. Hij wist van de vragen van de mens of hij het heil zo maar mocht aannemen en tegelijkertijd besefte dat hij móet geloven. Uit zijn pastoraat blijkt een grote betrokkenheid op de vragen van de zoekende mens.

Het werk van de Geest

Kohlbrugge heeft beide elementen. Woord en Geest, altijd heel dicht bij elkaar gehouden. Met het Woord is altijd het werk van de Geest verbonden. Het Woord is daadwerkelijkheid. De Geest hanteert het als een zwaard, maar ook om het geloof te wekken en te voeden. Tegelijk is het Woord altijd erg praktisch. Het Woord en het werk van de Geest worden bij Kohlbrugge midden in de werkelijkheid van alledag geplaatst. Kohlbnjgge benadrukte bijvoorbeeld de waarde van het gezin. Hij heeft ook de invloed ondergaan van zijn echtgenote, die een lieve, warme en gelovige vrouw is geweest. Dit alles stempelde ook zijn pastoraat.

Invloed

Nog steeds oefent de prediker-pastor van Eiberfeld invloed in deze tijd, al is deze niet altijd precies te lokaliseren. In zijn eigen tijd had hij veel contacten, ook in het buitenland. 'Zijn' gemeente in Eiberfeld bestaat nog steeds. Voor zijn persoon en zijn werken bestaat nog altijd belangstelling. Nog steeds worden boeken van en over hem uitgegeven. De bekende theologen O. Noordmans en K.H. Miskotte hebben in hun tijd aandacht voor Kohlbrugge gevraagd.

Dat geldt ook voor Karl Barth, al verschilde diens tfieologie grondig van die van Kohlbrugge. In de loop der jaren hebben vele theologen hun medewerking aan het 'Kerkblaadje' en aan 'Ecclesia' gegeven, die zich, de een meer dan de ander, als een 'vriend en leerling van Kohlbrugge' beschouwden. En dat is nog altijd zo. Het is opmerkelijk dat maar enkele jaren geleden een nieuw dagboek is uitgegeven, dat voor elke dag een fragment uit zijn preken geeft De belangstelling voor zijn prediking beperkt zich niet tot de kerk waartoe hij zo graag had willen behoren, maar die de deuren voor hem gesloten hield, de Hervormde Kerk.

Na 1856 heeft hij vele keren in Nederland gepreekt, maar hij stond don op een Hervormde kansel. Toch kan niet ontkend worden dat hij toen ook oog en hart had voor de broeders en zusters der Afscheiding. Ook in de kerken die op de Afscheiding van 1834 teruggaan ontbreekt het niet aan belangstelling voor Kohlbrugge. Dat blijkt voortdurend weer Voor niet weinigen is hij als de radicale prediker van Gods radicale genade tot grote zegen geworden. Heel sterk leefde het besef bij hem dat het Woord het enige houvast biedt voor een verloren zondaar en dat het Woord de enige hoop van de kerk is. Want het is het Woord van God, de Waarachtige, dat dwars door alle menselijke weerstanden heen doet wat Hem behaagt.